24 lipca 2019 r. Prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk 3137). Zmiany mają skrócić czas trwania postępowań przed sądami cywilnymi oraz usprawnić przebieg postępowania. Ustawa ma ponadto na celu wprowadzenie rozwiązań mających zapobiegać obstrukcji procesowej oraz wyeliminowanie luk i nieścisłości w obowiązujących przepisach. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zmiany, które wprowadza nowelizacja:

1. Obligatoryjna odpowiedź na pozew:

odpowiedź pozostanie fakultatywna w postępowaniu nieprocesowym.

 2. Generalna klauzula nadużycia prawa procesowego:

  • sankcja grzywny lub obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości, niezależnie od wyniku sprawy;
  • na wniosek drugiej strony – możliwość przyznania odpowiednio podwyższonych kosztów procesu o zwiększony nakład pracy strony lub podwyższenie stopy zasądzonych odsetek za czas odpowiadający zwłoce w rozpoznaniu sprawy spowodowaną nadużyciem.

3. Ograniczenia zarzutu potrącenia i powództwa wzajemnego:

  • co do zasady zarzut potrącenia może dotyczyć tylko wierzytelności z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda; zarzut można podnieść tylko w piśmie procesowym, nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.
  • powództwo wzajemne będzie dopuszczalne tylko, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć nie później niż w odpowiedzi na pozew, a jeżeli jej nie złożono – w sprzeciwie od wyroku zaocznego albo przy rozpoczęciu pierwszego posiedzenia, o którym zawiadomiono albo na które wezwano pozwanego.”

4. Zmiany w przepisach dotyczących doręczeń:

  • brak fikcji doręczenia w sprawach dotyczących osób fizycznych odnośnie pisma wszczynającego postępowanie. Po bezskutecznym dwukrotnym awizowaniu obowiązek doręczenia pisma spoczywać będzie na powodzie, który ma doręczyć pismo za pośrednictwem komornika;
  • możliwość elektronicznego doręczenia między pełnomocnikami.

5. Wzrost opłat sądowych:

  • w sprawach o prawa niemajątkowe maksymalna opłata stała wzrośnie do 10.000,00 zł (poprzednio maksymalnie 5.000,00 zł);
  • w sprawach o prawa majątkowe w wysokości przedmiotu sporu do 20.000,00 zł wprowadzono opłaty stałe – opłata ta maksymalnie ma wynosić 1.000,00 zł;
  • w sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia ponad 20.000,00 zł pozostawiono opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, jednak nie więcej niż 200.000,00 zł (poprzednio było to maksymalnie 100.000,00 zł);
  • od wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego złożonego przed wniesieniem pisma wszczynającego postępowanie – opłata ma wynosić czwartą część opłaty należnej od pozwu o to roszczenie – przy czym ma zostać następnie zaliczona na poczet opłaty od pisma wszczynającego postępowanie;
  • płatny wniosek o uzasadnienie orzeczenia – 100,00 zł – opłata ma zostać zaliczona na poczet opłaty od środka zaskarżenia.

6. Posiedzenie przygotowawcze i plan rozprawy:

  • etap mający poprzedzać wyznaczenie rozpraw, na których zostanie przeprowadzone postępowanie dowodowe. Przewidziano termin na wyznaczenie posiedzenia przygotowawczego – nie później niż dwa miesiące po wniesieniu odpowiedzi na pozew;
  • co do zasady obecność w posiedzeniu przygotowawczym stron i ich pełnomocników jest obowiązkowa. Brak stawiennictwa powoda może skutkować umorzeniem postępowania. Ma to być posiedzenie odformalizowane, jego przebieg nie będzie nagrywany.
  • na posiedzeniu przygotowawczym przewodniczący ma ustalać ze stronami przedmiot sporu i wyjaśniać stanowiska stron, przy czym w protokole z przebiegu posiedzenia przygotowawczego nie zamieszcza się oświadczeń stron złożonych w ramach prób ugodowego rozwiązania sporu. Jeśli na posiedzeniu przygotowawczym nie uda się rozwiązać sporu z udziałem stron sporządza się plan rozprawy;
  • plan rozprawy jest załącznikiem do protokołu posiedzenia przygotowawczego i zawiera rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron, zastępując w tym zakresie postanowienie dowodowe. Wniosek o wezwanie na rozprawę świadka złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy podlegać będzie opłacie stałej w kwocie 100,00 zł;
  • dodatkowo, plan rozprawy zawiera m.in. określenia żądań stron, ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne; terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie; kolejność i termin przeprowadzenia dowodów. Zgodnie z założeniem rozprawę należy przygotować tak, aby nie było przeszkód do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu.

7. Postępowanie dowodowe:

  • pojawia się nowa kategoria dowodów – fakty powszechnie znane, które nie wymagają dowodu – to informacje powszechnie dostępne, a zatem również za pomocą Internetu, tj. odpisy KRS, elektroniczne KW;
  • dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone mają stanowić dowody bez wydawania odrębnego postanowienia. Natomiast pomijając dowód z takiego dokumentu sąd będzie wydawał postanowienie;
  • zmiany dotyczą też sposobu formułowania wniosków dowodowych – zrezygnowano z określenia „na okoliczność” – zamiast tego należy posługiwać się znamieniem „faktu”, a więc niezbędne będzie wskazanie faktów, jakie wynikają z danego dowodu;
  • sąd będzie mógł postanowić o złożeniu przez świadków zeznań na piśmie;
  • pojawia się możliwość przesłuchania świadka z udziałem biegłego lekarza lub psychologa w przypadku, gdy zachodzi wątpliwość co do jego zdolności spostrzegania lub komunikowania, a świadek nie może się sprzeciwić takiej formie przesłuchania;
  • możliwość dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu.

8. Postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych:

  • rozpoznaniu w tym postępowaniu będą podlegać nie tylko sprawy pomiędzy przedsiębiorcami, ale również określone sprawy osób, które przedsiębiorcami nie są, np. sprawy o roboty budowlane, o leasing. Jednak osoba, która nie jest przedsiębiorcą, a jej sprawa podlegać będzie rozpoznaniu w postępowaniu gospodarczym, a także przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, będą mogli złożyć wniosek o wyłączenie rozpoznania ich sprawy z zastosowaniem przepisów o postępowaniu gospodarczym – najpóźniej przy pierwszej czynności po doręczeniu tej stronie pouczenia po złożeniu pierwszego pisma procesowego. Sprawa nadal będzie toczyła się w wydziale gospodarczym, ale z wyłączeniem przepisów dotyczących postępowania odrębnego;
  • powód będzie obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Jeżeli ich powołanie nie będzie możliwe albo taka potrzeba wyniknie później dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania;
  • strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego, np. dowodu z opinii biegłego, na podstawie umowy dowodowej. Taką umowę należy zawrzeć na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem;
  • dowód z zeznań świadków sąd będzie mógł dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostaną niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;
  • w toku postępowania nie będzie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych, zaś powództwo wzajemne będzie niedopuszczalne.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia (z wyjątkami w niej określonymi).